سطوح اصلاحی فیبوناچی

فیبوناچی پروجکشن

سطوح اصلاحی فیبوناچی

اکثر تحلیل گران تکنیکال با اعداد فیبوناچی آشنا هستند. در فایننس، اصلاح فیبوناچی یکی از روش های تحلیل تکنیکال می باشد که برای تعیین سطوح حمایت و مقاومت مورد استفاده قرار میگیرد. اصلاح فیبوناچی بر پایه دنباله فیبوناچی می باشد و بر این فرض استوار است که بازار بخشی از یک حرکت را اصلاح میکند و سپس در جهت اصلی حرکت میکند.

قبل از ظهور کامپیوتر، معامله گران تکنیکال، تغییرات اوراق بهادار را بر روی کاغذ رسم میکردند. حتی در آن زمان هم سطوح فیبوناچی نقش مهمی ایفا میکرد. امروزه تمام پلتفورم های معاملاتی از ابزارهای فیبوناچی خاصی استفاده میکنند. ابزارهای متفاوتی برای استفاده از اعداد فیبوناچی وجود دارد مانند اصلاح فیبوناچی، فیبوناچی اکستنشن، فیبوناچی آرک، خطوط بادبزن (فن)، مناطق زمان و غیره. استفاده از این روش ها به ستاپ ما بستگی دارد. برخی فقط از اصلاحی فیبوناچی استفاده میکنند و برخی دیگر ورود خود را بر اساس مناطق زمان تعیین میکنند. بنابراین صرف نظر از تئوری معاملاتی، مبحث دنباله فیبوناچی در تمام مباحث یکسان است. با این وجود، از بین ابزارهایی که اشاره شد، اصلاح فیبوناچی و فیبوناچی اکستنشن بیشتر از سایر ابزارها مورد استفاده قرار میگیرد.

یکی از بزرگترین مشکلاتی که معامله گران با آن مواجه هستند، نحوه رسم ابزار اصلاح فیبوناچی است. رسم این خطوط از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا هدف، پیدا کردن سطوح اصلی حمایت و مقاومت است. بنابراین بحث اصلی، استفاده صحیح از ابزار فیبوناچی می باشد. در این ویدئو جیسون استیپلتون نشان میدهد که چگونه اکثر افراد استفاده صحیحی از ابزار فیبوناچی ندارند. همچنین نحوه استفاده کارآمد و صحیح از این ابزار نیز مورد بررسی قرار میگیرد.

ابزار فیبوناچی در تحلیل تکنیکال

در تحلیل بازار سرمایه به صورت تکنیکال، شناسایی سطوح حمایت و مقاومت دومین مرحله بعد از نمودارخوانی می‌باشد. بدین جهت از اهمیت فراوانی برای تحلیل‌گر برخوردار است. ابزارهای متنوعی برای این منظور طراحی و معرفی شده‌اند. این ایزارها به طور کلی به دو دسته پویا (Dynamic) و ایستا (Static) دسته‌بندی می‌شوند. یکی از مهمترین ابزارهای ایستا برای تشخیص حمایت و مقاومت، ابزار فیبوناچی می‌باشد.

کلمات کلیدی:

بازار سرمایه، تحلیل تکنیکال، حمایت، مقاومت، فیبوناچی.

Keywords:

Finance Market, Technical Analysis, Support, Resistance, Fibonacci.

تاریخچه فیبوناچی

فیبوناچی نام ریاضی‌دان ایتالیایی قرن 12 و 13 میلادی است. نام کامل وی لئوناردو بیگولو پیزانو فیبوناچی (Leonardo Bigollo Pisano Fibonacci) است. که از وی به عنوان “با استعدادترین ریاضی‌دان غرب در قرون وسطی” یاد می‌شود. او متولد شهر پیزا در ایتالیا در سال 1170 بعد از میلاد مسیح می‌باشد. وی در حدود 80 سالگی در سال 1250 پس از میلاد در همان شهر از دنیا رفت.

از برجسته‌ترین و شناخته شده‌ترین کارهای او می‌توان به سری فیبوناچی یا دنباله طلایی اشاره کرد که منجر به کشف نسبت طلایی (Golden Ratio) شد که در صنایع و رشته‌های مختلف از جمله مهندسی، ستاره‌شناسی، اقتصاد و … کاربرد گسترده دارد. این دنباله به صورت عددی و ریاضی به صورت زیر نمایش داده می‌شود:

1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, …= f(n-1) + f(n-2), 1

برای درک ساده این سری اعداد، فیبوناچی از مثال جفت خرگوش‌هایی استفاده کرد. هر کدام 1 ماه تا بلوغ و 1 ماه تا تولید مثل وقت نیاز دارند. با شرط شروع کار با یک جفت خرگوش و نامیرایی آن‌ها این سری اعداد شکل‌ می‌گیرند.

مارپیچ فیبوناچی

محصول بعدی این سری اعداد که به مارپیچ فیبوناچی (Fibonacci Spiral) مشهور است. از کنار هم قرار گیری مربع‌های مماس با اندازه ضلع متناظر با دنباله اعداد و رسم ربع دایره درون هر مربع ایجاد می‌شود:

این مارپیچ در طبیعت به فراوانی یافت می‌شود. از ساختار مارپیچ صدف حلزون تا شکل‌گیری کهکشان‌های مارپیچ نظیر کهکشان راه‌شیری همگی از این مارپیچ تبعیت می‌کنند.

با پیشروی در سری اعداد فیبوناچی، نسبت تغییر اعداد دنباله همگرا به عدد 1.618 می‌شود. این عدد نسبت طلائی نامیده می‌شود. از دید روانشناسی، ساختارهای طراحی شده با این نسبت برای انسان دلنشین و زیبا خواهد بود. با پیشرفت علم و تکنولوژی و افزایش شواهد کاربرد این سری و نسبت در صنایع مختلف، اعداد و ضریب سری فیبوناچی دارای اهمیت روزافزون شدند. بازار سرمایه و اقتصاد نیز از این امر مستثنی نبود. با ظهور تحلیل تکنیکال، مشخص شد که این ضریب در بازار سرمایه نیز مشاهده می‌شود. اینگونه بود که ابزار فیبوناچی طراحی و معرفی شد.

ابزار فیبوناچی

ابزار فیبوناچی در تحلیل تکنیکال تحت عنوان سطوح حمایت و مقاومت استاتیک آتی نیز شناخته می‌شوند. زیرا به تحلیل‌گر حمایت یا مقاومت پیش روی حرکت ایجاد شده در نمودار قیمت را نشان می‌دهد. این سطوح با شناسایی گام حرکتی قبل و قراردهی ضرایب متناسب در مسیر آن شکل می‌گیرند. به طور کلی ابزار فیبوناچی به دو گروه دو نقطه‌ای و سه نقطه‌ای دسته‌بندی می‌شود که این دسته‌بندی براساس نحوه ترسیم این ابزار انجام شده است که در ادامه به بررسی هرکدام پرداخته می‌شود.

ابزار فیبوناچی دونقطه‌ای در هر حرکت به حرکت قبل استناد می‌کند. با استفاده از مبحث موج‌شناسی، می‌توان گفت که این ابزار برای موج اصلاحی از موج جنبشی و برای موج جنبشی از موج اصلاحی قبل استفاده می‌کند. که همین قضیه باعث دسته‌بندی ابزار دونقطه‌ای به دو دسته اصلاحی (Retracement) و جنبشی (Extension) می‌شود. در هر دو حالت، اکسترمم میزان حرکت قبل مقیاس اندازه‌گیری ابزار است. یعنی در امواج جنبشی که ابتدا و انتهای متناظر با بالاترین و پایین‎ترین نقطه دارند، به سادگی ابزار روی ابتدا و انتها قرار می‌گیرد. ولی در امواج اصلاحی، مخصوصاً امواج خنثی و یا حتی هم‌جهت با جنبش قبل، از بالاترین و پایین‌ترین نقطه بدون در نظرگیری تقدم و ابتدا و انتهای موج رسم می‌شود که به این مورد در مبحث الیوت در بخش کف و سقف‌های ارتودوکس و غیرارتودوکس اشاره می‌شود. برای رسم ابزار فیبوناچی دو نقطه‌ای در حالت:

فیبوناچی دو نقطه‌ای

• اصلاحی (Retracement)، نقطه اول در ابتدا به نقطه دوم در انتهای جنبش قبل قرار می‌گیرد که این نقاط در جنبش صعودی به ترتیب پایین‌ترین و بالاترین نقطه و در جنبش نزولی در بالاترین و پایین‌ترین نقطه قرار دارند. سطوح فیبوناچی استفاده شده در این حالت، 23.6%، 38.2%، 50%، 61.8% و 78.6% می‌باشد. لازم به ذکر است که سطوح 0 و 100% به منظور دقت در رسم همیشه فعال می‌باشند. در مثال رسم شده در نماد سفارس (سیمان فارس و خوزستان)، پس از شروع یک صعود در برج 2 سال 1397، در مهرماه همان سال یک فاز ریزشی شروع شد، که انتهای آن با ابزار دونقطه‌ای قابل شناسایی بود و بعد از آن نماد با ساخت کف و سقف‌های بالاتر به صعود پیشین خود ادامه داد.

در مثالی دیگر از نماد USDCAD (دلار آمریکا برحسب دلار کانادا)، پس از شروع یک جنبش نزولی در ژانویه 2016، در ماه می همان سال یک اصلاح رو به بالا شروع به شکل‌گیری کرد که انتهای آن کاملاً منطبق بر سطح 61.8% می‌باشد.

• جنبشی (Extension)، در روند صعودی، نقطه اول در پایین‌ترین نقطه و نقطه دوم در بالاترین نقطه اصلاح قبل قرار می‌گیرد و بالعکس در روند نزولی، نقطه اول در بالاترین نقطه و نقطه دوم در پایین‌ترین نقطه اصلاح قبل قرار می‌گیرد. در این حالت، سطوح فیبوناچی استفاده شده، سطوح 127.2%، 161.8%، 200%، 261.8% و 423.6% می‌باشد. باز هم به منظور دقت در رسم لازم است سطوح 0 و 100% فعال باقی بمانند. در مثالی از نماد فارس (صنایع پتروشیمی خلیج فارس)، فاز اصلاحی یک ماهه از تیر الی مردادماه سال 97 ادامه داشته و سپس با یک جنبش همراه شده که در طول دو هفته به سطح 261.8% از اصلاح قبل از خود رسیده است. توجه به این نکته ضروری است که این اصلاح فرم صعودی داشته است. و بالاترین و پایین‌ترین نقطه آن با ابزار فیبوناچی در شکل مشخص شده است.

در یک مثال دیگر از بازار ارزهای دیجیتال، در نماد DOGEUSDT (Dogecoin بر حسب تتر)، در طول روند نزولی نماد در سپتامبر سال 2019 یک تغییر رفتار خنثی شکل گرفت که تا فوریه 2020 ادامه داشت و در بعد از آن، روند نزولی آخرین حرکت خود به سمت پایین قبل از تغییر به روند خنثی را ایجاد کرد که این ریزش نهایی تا سطح 161.8% از اصلاح قبل از خود ریزش داشته است.

توجه به دو نکته در این مثال ضروری است: 1) اصلاح مورد نظر در این مثال از دید الیوت یک پهنه منبسط بوده که در طول مسیر خود کف و سقف‌های پایین‌تر و بالاتر ایجاد کرده است. و روند در طول اصلاح کاملاً خنثی است و به همین دلیل توجه به پایین‌ترین و بالاترین نقطه به منظور رسم ابزار دونقطه‌ای اهمیت بالایی دارد. 2) دو سایه از کندل‌ها در این مثال مدنظر قرار نگرفته است که دلیل آن غیرواقعی (Fake) بودن این سایه‌ها در مقایسه با سایر کندل‌ها و سایه‌های موجود در نمودار قیمت است.

فیبوناچی سه نقطه‌ای (Expansion, Projection)

تفاوت این فیبوناچی با فیبوناچی دونقطه‌ای غیر از تعداد نقاط مورد استفاده در رسم، استفاده از گام‌های حرکتی هم‌جهت یا امواج هم‌جنس است. به این معنی که برای جنبش از جنبش قبل و برای اصلاح از اصلاح قبل استفاده می‌شود. در حالی که در فیبوناچی دونقطه‌ای امواج مورد استفاده نسبت موج مدنظر غیرهم‌جنس بودند. نحوه رسم این ابزار به این گونه‌ است که نقاط اول و دوم، اکسترمم موج هم‌جنس قبل را مشخص می‌کنند و نقطه سوم در ابتدای موج فعلی قرار می‌گیرد. ضرایب و سطوح مورد استفاده در این ابزار، 61.8%، 100%، 161.8، 261.8% و در پاره‌ای از مواقع 423.6% می‌باشد. سطح 0 نیز برای دقت در ترسیم فعال می‌باشد.

در مثال ارایه شده برای این ابزار از شاخص کل بورس تهران، در برهه صعود قدرتمند سال 1399، در لحظه‌ای که عامه مردم اشتیاق خرید بالایی در بازار ایجاد کرده بودند، سطح 100% فیبوناچی سه نقطه‌ای نشان از وجود یک مقاومت در مسیر شاخص کل می‌‌داد که با برخورد به آن در ابتدا حرکت صعودی شاخص ضعیف شده و هرچند یک نفوذ خیلی ضعیف به مقاومت داشت ولی در نهایت در 20 مردادماه ریزش خود را با قدرت زیاد شروع کرد.

مثال بعد، در نمودار انس طلای جهانی و در ابتدای ریزش سپتامبر 2011 عنوان شده است. که بعد از یک ریزش عمیق 20 درصدی کوتاه مدت، وارد فاز اصلاحی تا اکتبر 2012 شد و بعد از آن به ادامه ریزش تند خود به اندازه 34 درصد ادامه داد که این ریزش تا ژوئن 2013 ادامه دار بود. نکته مهم در این مثال مرتبط بودن دو ریزش شارپ از نظر گام ریزش بود که باعث شد ریزش آخر نسبت به ریزش اول، سطح 161.8 را ببیند.

به منظور بررسی ابزار سه نقطه‌ای برای امواج اصلاحی در روند صعودی، در نماد EURUSD (یورو برحسب دلار آمریکا) با استفاده از موج‌شماری الیوت، دو موج اصلاحی شناسائی شده و نسبت به هم مورد بررسی قرار گرفتند. توجه به این نکته ضروری است که همانند ابزار دونقطه‌ای جنبشی، در ابزار سه‌نقطه‌ای برای امواج اصلاحی نیز باید عمق اصلاح (فاصله پائین‌ترین تا بالاترین نقطه موج یا بالعکس) اندازه‌گیری شود. همانطور که در عکس دیده می‌شود، دو ریزموج 2 و 4 از موج 1 از موج ماژور 3 نسبت به سطح 100% فیبوناچی با هم مرتبط هستند.

مورد دیگر، در نمودار فلز گران‌بهای پلاتین (Platinum)، ریزش بزرگ سال 2008 که تا مارس سال 2020 ادامه داشت. فرم 3 تکه ABC به صورت زیگزاگ ایجاد کرد که موج C فرم 5 تکه ایجاد کرده و در ریزموج‌های 2 و 4 ارتباط گام قیمتی مورد بررسی قرار گرفت. نکته مورد توجه در ارتباط با این مثال، خنثی بودن هر دو ریزموج اصلاحی درون موج C است. که این امر نشان می‌دهد ابزار سه‌نقطه‌ای با اندازه‌گیری عمق ریزموج 2 (پائین‌ترین تا بالاترین نقطه) در سطح 61.8% انتهای ریزموج 4 را مشخص می‌کند.

نحوه بدست آمدن ضرایب ابزارهای فیبوناچی به صورت زیر می‌باشد:

1/1.618=0.618, 1.618 0.5 =1.272, 0.618 0.5 =0.786

1.618 2 =2.618, 1.618 3 =4.236, 0.618 2 =0.382, 0.618 3 =0.236

توجه به این نکته بسیار ضروری است که در رسم ابزار فیبوناچی در نمودار لگاریتمی، حتماً از فیبوناچی برمبنای محاسبات لگاریتمی استفاده شود؛ زیرا مهم میزان گام درصدی حرکت امواج است و تفاوت قیمت در اولویت بعدی مطرح می‌شود.

برای مطالعه‌ی بیشتر درمورد نمودار لگاریتمی می‌توانید به مقاله‌ی نمودار حسابی و نمودار لگاریتمی در تحلیل تکنیکال مراجعه کنید.

سطوح فیبوناچی اصلاحی روانی

اکثر فعالان موجود در بازار، به خصوص افرادی که به صورت کلاسیک به معامله می‌پردازند، کف و سقف‌های قیمتی بازار را به خاطر می‌سپارند. در زمان اصلاح‌های تند و عمیق بازار، مخصوصاً اصلاح‌های ماژور، میزان ریزش قیمت برای سهامداران خرد مورد توجه قرار می‌گیرد. به نحوی که در سطوحی مانند 50% قیمت، بسیاری توقع ریزش بیشتر از بازار را ندارند. این سطوح تحت عنوان سطوح قیمتی روانی می‌توانند یک حمایت و یا مقاومت در نظر گرفته شوند. تنها استثناء موجود برای استفاده از فیبوناچی برمبنای محاسبات حسابی در نمودار لگاریتمی، این سطوح روانی هستند. توجه به این نکته ضروری است که این بحث تنها برای فیبوناچی دونقطه‌ای اصلاحی (Retracement) قابل اعمال است و برای سایر ابزارهای فیبوناچی، این استثناء وجود ندارد.

منابع:

Murphy, John J.. Technical Analysis of the Financial Markets: A Comprehensive Guide to Trading Methods and Applications. United Kingdom: New York Institute of Finance, 1999.

Prechter, Robert Rougelot., Frost, Alfred John. ELLIOTT WAVE PRINCIPLE – KEY T. United States: PROBUS PUBLISHING Company, 2005.

Prechter, Robert R.. Beautiful Pictures: From the Gallery of Phinance. N.p.: PROBUS Publishing Company, 2018.

رسم فیبوناچی لگاریتمی – امکان جدید در تریدینگ ویو

در این مقاله به آموزش نحوه رسم فیبوناچی لگاریتمی خواهیم پرداخت. این امکان جدیدی است که پلتفرم تریدینگ ویو در اختیار کاربران قرار داده است تا به راحتی بتوانند انواع فیبوناچی دو نقطه‌ای و سه نقطه‌ای را در مقیاس لگاریتمی ترسیم کنند.

در تحلیل تکنیکال برای اینکه نوسانات قیمت بر اساس درصد نشان داده شود از نمودار قیمت در مقیاس لگاریتمی استفاده می‌شود که تفاوت آن با نمودار حسابی داستان مفصلی دارد که اگر با این مقوله آشنایی ندارید پیشنهاد میکنم ابتدا مقاله نمودار لگاریتمی چیست و چه تفاوتی با نمودار حسابی دارد را مطالعه کنید.

تریدینگ ویو و دیگر هیچ!

نرم افزار تحت وب تریدینگ ویو که وبسایت tradingview.com آن را در اختیار کاربران و سایت‌های مختلف قرار می‌دهد یک پلتفرم تحلیلی برای تحلیل تکنیکال است و بسیاری از سایت‌های ایرانی نیز از این پلتفرم برای ارائه خدمات به کاربران خود استفاده می‌کنند. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به مقاله مقایسه نمودار نمادهای بورسی مراجعه کنید.

این نرم افزار تحت وب بسیار کاربر پسند بوده و امکانات کاملی را برای تحلیل تکنیکال در اختیار کاربران قرار می‌دهد و مجهز به انواع و اقسام ابزارهای تحلیل تکنیکال می‌باشد. راحتی کار با این پلتفرم و همچنین امکانات پر شمار آن باعث محبوبیت فوق العاده تریدینگ ویو در بین تحلیلگران و چارتیست‌ها شده است.

رسم اشتباه فیبوناچی در مقیاس لگاریتمی

تا پیش از این امکان رسم فیبوناچی در مقیاس لگاریتمی وجود نداشت (البته با یک ترفندهایی می‌توانستید فیبوی لگاریتمی رسم کنید که توضیح آن در اینجا لازم نیست). معمولا افراد زیادی این اشتباه را مرتکب می‌شدند که بر روی نمودار لگاریتمی از فیبوناچی حسابی استفاده می‌کردند. اشکالی که این کار ایجاد میکند این است که سطوح فیبوی رسم شده بر اساس نمودار حسابی محاسبه می‌شود و نمی‌تواند سطوح لگاریتمی را نشان دهد.

برای مثال به تصویر زیر نگاه کنید که چگونه فیبوی اصلاحی حسابی بر روی نمودار لگاریتمی رسم شده و از روی سطح 50 درصد فیبو به راحتی می‌توان فهمید که این فیبوناچی برای این نمودار اشتباه است.

به فاصله‌ی لول 50 از لول 0 و 100 که با خط عمودی قرمز و سبز نشان داده شده توجه کنید. کاملا مشخص است که این فاصله برابر نیست و نمی‌تواند سطح 50 درصد این نمودار باشد.

همیشه به خاطر داشته باشید زمانی که از نمودار در مقیاس لگاریتمی استفاده می‌کنید حتما باید از فیبوناچی لگاریتمی استفاده کنید در غیر این صورت فیبوی ترسیم شده غلط است و به طبع تحلیلی که بر اساس آن صورت بگیرد اشتباه است.

رسم فیبوناچی لگاریتمی در سایت رهاورد 365

سایت رهاورد 365 به آدرس rahavard365.com یکی از بهترین وبسایت‌های ارائه دهنده پلتفرم تریدینگ ویو برای بورس ایران هست که امکانات بروزی در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

برای رسم فیبوناچی لگاریتمی بر روی نمودار سهام کافی است به این سایت مراجعه کنید و با ثبت اکانت خود و دسترسی به نمودار پیشرفته سهام، فیبوناچی لگاریتمی را به راحتی رسم کنید. برای این منظور آموزش زیر را دنبال کنید.

آموزش گام به گام تحلیل بنیادی برای انتخاب سهم مناسب

برای دانلود کتاب آموزش گام به گام تحلیل بنیادی روی لینک زیر کلیک کنید.

آیا میخواهید در بورس به موفقیت برسید؟ آیا نمیدانید چگونه یک سهم را از منظر بنیادی تحلیل کنید؟ نبود منبع آموزشی مناسب در زمینه تحلیل بنیادی انگیزه ای شد تا در یک کتاب آموزشی به زبانی کاملا ساده و کاربردی، به کمک تصاویر گویا و آموزش گام به گام، روش انتخاب یک سهم را بر اساس نکات بنیادی آموزش داده ایم. قطعا این روش آموزشی را در هیچ کجا پیدا نخواهید کرد! این کتاب الکترونیکی را به تمام کسانی که می خواهند در بازار بورس به موفقیت مستمر برسند توصیه میکنیم .

آموزش نحوه ترسیم فیبوناچی لگاریتمی

ابتدا به اکانت کاربری خود در سایت رهاورد 365 وارد شوید و در فیلد بالای سایت نام نماد دلخواه خود را وارد کنید و نمودار پیشرفته‌ی آن را بیاورید.

جستجوی نماد در رهاورد 365 انتخاب نمودار پیشرفته

صفحه‌ای که برای شما باز می‌شود نمودار نماد شما در پلتفرم تریدینگ ویو است. از منوی پایین نمودار مقایس نمودار را به لگاریتمی تغییر دهید (آیکون log را روشن کنید). این آیکون در تصویر زیر مشخص شده است.

همچنین نمودار را در حالت auto قرار دهید تا چارت به درستی با صفحه مانیتور فیکس شود. حال از منوی ابزار سمت چپ (از آیکون مشخص شده در شکل زیر) ابزار فیبوناچی دلخواه خود را انتخاب کنید.

برای مثال ما فیبوناچی دو نقطه‌ای یا همان فیبوی اصلاحی را انتخاب می‌کنیم. در شکل زیر این فیبو را بر روی آخرین موج مشاهده می‌کنید. برای اطلاع از نحوه رسم فیبوناچی مقاله اموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال را مطالعه کنید.
اگر بر روی ابزار در چارت کلیک کنید یک منوی کوچک بالای ابزار ظاهر میشود که گزینه تنظیمات یا ستینگ با آیکون چرخ دنده مشخص شده است (تصویر زیر).

قسمت تنظیمات ابزار

بر روی آیکون چرخ دنده کلیک کنید و به قسمت تنظیمات ابزار فیبوناچی بروید. اسکورول کنید و به قسمت پایین صفحه تنظیمات بروید. در آنجا گزینه‌ی “Fib levels based on log scale” را مشاهده می‌کنید (تصویر زیر). تیک آن را روشن کنید و دکمه ok را بزنید تا فیبوناچی شما بر اساس مقیاس لگاریتمی رسم شود.

به همین سادگی می‌توانید برای مقیاس لگاریتمی انواع فیبوناچی دو نقطه‌ای و سه نقطه‌ای را رسم کنید. به یاد داشته باشید وقتی تحلیل خود را بر روی نمودار لگاریتمی انجام ‌می‌دهید حتما باید فیبوناچی لگاریتمی رسم کنید و استفاده از فیبوی حسابی برای نمودار لگاریتمی اشتباه است.

آموزش گام به گام تابلوخوانی پیشرفته در بورس

برای دانلود کتاب آموزش گام به گام تابلوخوانی پیشرفته روی لینک زیر کلیک کنید.

تابلوخوانی در کنار تحلیل بنیادی و تکنیکال، بعد سوم بورس است. همه چیز در تابلوی معاملات سهم وجود دارد، اطلاعاتی که شاید در نگاه اول کسی متوجه آنها نشود اما با یادگیری تکنیک های تابلو خوانی و بازار خوانی می توانید به اطلاعات زیادی دست پیدا کنید و بر این اساس معاملات پر سودتری داشته باشید. در کتاب آموزش تابلو خوانی پیشرفته به مطالبی خواهیم پرداخت که در هیچ کلاس یا کتابی به شما آموزش نمی دهند. تکنیک هایی که حاصل سالها تجربه در بازار سرمایه است.

صفر تا صد آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال

ریاضیات به عنوان یکی از کاربردی‌ترین علوم در شناسایی پدیده‌های طبیعی به شمار می‌رود. از قضا اگر می‌خواهید به معامله‌گری توانمند تبدیل شوید، باید حتماً دانش خوبی در ریاضیات داشته باشید. در این مقاله قصد داریم به بررسی یک ابزار کاربردی در تحلیل تکنیکال بپردازیم. دنباله فیبوناچی را از دوران تحصیل خود به یاد دارید؟ از مفهوم این دنباله، ابزارهای کاربردی برای تحلیلگری در بازارهای مالی به دست آمده است که استفاده از آن‌ها برای دستیابی به منطق معاملاتی خود بسیار راهگشا است. اگر می‌خواهید بدانید دنباله فیبوناچی چیست و همچنین به دنبال آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال می‌گردید، حتماً تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

نگاهی به مفهوم دنباله فیبوناچی در ریاضیات

دنباله فیبوناچی را از درس ریاضیات دوران تحصیل به یاد می‌آورید؟ دنباله‌ای متشکل از اعداد که دو رقم ابتدایی آن 0 و 1 است و سایر ارقام آن از جمع کردن دو رقم قبلی به دست می‌آید. حاصل این دنباله به صورت زیر در می‌آید:‌

… ، 8 ، 5 ، 3 ، 2 ، 1 ، 1 ، 0

این دنباله به ظاهر ریاضی از نظر فلسفی کاملاً با نظام حاکم بر طبیعت گره خورده است. در طبیعت قانونی وجود دارد که مبتنی بر آن می‌توان نسبت میان هر چیز را با کوچک‌ترین اتم‌های موجود در جهان تعریف کرد. در واقع حتی بزرگ‌ترین اجرام موجود در جهان خلقت نیز با این پدیده‌های ناچیز طبیعت در ارتباط هستند. دقیقاً مانند دنباله فیبوناچی که در آن اعداد بزرگ کاملاً متکی به جمع عددهای کوچک قبل از خود هستند.

نکته قابل توجه این است که وقتی این دنباله به جلو حرکت می‌کند، حاصل تقسیم هر عدد به عدد قبلی خود تقریباً پیرامون یک عدد مشخص به دست می‌آید. این عدد برابر 0.618 است که در بین ریاضی‌دانان تحت عنوان نسبت طلایی شناخته می‌شود. جالب است بدانید که در بازارهای مالی نیز مفهوم نسبت طلایی به صورت ملموسی کاربرد دارد. برای آگاهی از این مسئله در ادامه با ما همراه باشید تا آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال را با هم مرور کنیم.

آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال

نسبت‌های طلایی در آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال عمدتاً به صورت سه عدد 38.2 درصد، 50 درصد و 61.8 درصد تعریف می‌شوند. البته در صورت لزوم می‌توان از درصدهای دیگری نیز استفاده کرد. با این وجود بیشترین موارد کاربردی همین سه عدد است که در بالا اشاره کردیم. شاید بپرسید کاربرد این اعداد دنباله فیبوناچی چیست؟ پاسخ این است که به کمک دنباله فیبوناچی می‌توان زمانی که نمودار قیمت به منطقه تغییر روند نزدیک می‌شود را شناسایی کرد.

بررسی‌های تجربی نشان داده است که ابزار فیبوناچی در تحلیل تکنیکال در صورتی که به صورت صحیح مورد استفاده قرار بگیرد، در بیش از 70 درصد مواقع موفق می‌شود که رفتار بازار را به درستی پیش‌بینی کند. با وجود اینکه این ابزار عدم قطعیت 30 درصدی برخوردار است؛ اما نمی‌توان به راحتی از کنار آورده 70 درصدی آن برای معامله‌گری درست صرف‌نظر کرد.

ابزارهای فیبوناچی چیست؟

تا اینجا بررسی کردیم که مفهوم دنباله فیبوناچی چیست و نسبت طلایی در ریاضیات را که کاربرد زیادی در تحلیل تکنیکال دارد نیز به طور مختصر معرفی کردیم. حال باید به آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال بپردازیم. به طور خلاصه ابزارهای فیبوناچی معیاری برای شناسایی نقاط حمایت و مقاومت در بازار هستند. نکته مهم این است که فیبوناچی از تعدادی ابزار در بازارهای مالی تشکیل شده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

1. فیبوناچی اصلاحی Fibonacci Retracement (RET)

فیبوناچی اصلاحی را به عنوان مهم‌ترین ابزار فیبوناچی در تحلیل تکنیکال می‌توان به شمار آورد. این ابزار درصد‌های احتمالی پایان یک روند اصلاحی را به ما نشان می‌دهد و به کمک آن‌ها می‌توانی مناطق مناسب برای ورود به معامله را تا حدودی شناسایی کنیم. درصد‌های اساسی و مهم که در این ابزار مورد استفاده قرار می‌گیرد، عبارت‌اند از:

• 23.6 درصد
• 38.2 درصد
• 50 درصد
• 61.8 درصد (مهم‌تر از سایر درصدها)
• 78.6 درصد

زمانی که بازار در یک روند صعودی یا نزولی قرار می‌گیرد، در بازه‌های زمانی خاصی وارد فاز اصلاحی می‌شود. البته در این فاز اصلاحی به هیچ عنوان به نقاط سقف و کف حمایتی که به کمک فیبوناچی اصلاحی ترسیم می‌شود، نمی‌رسند. نسبت طلایی 61.8 درصد به عنوان نسبت طلایی شناخته می‌شود که در بسیاری از مواقع سهام نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند.

برای استفاده از این ابزار ابتدا باید نقاط سقف و کف قیمتی در یک بازه زمانی انتخاب شود. سپس بین این نقاط به وسیله خط‌های افقی بر مبنای درصدهای فوق تقسیم‌بندی می‌شود. این خطوط به عنوان نقاطی برای بازگشت روند قیمت سهم در نظر گرفته می‌شود. در بین آن‌ها نیز دو خط 61.8 درصد و 38.2 درصد به عنوان مهم‌ترین خطوط برای تغییر روند قیمت سهام در نظر گرفته می‌شود.

2. فیبوناچی خارجی Fibonacci Extension (EXT)

در ادامه بحث فیبوناچی چیست، نوبت به معرفی نوع دیگری از ابزارهای فیبوناچی می‌رسد که برای پیش‌بینی سطوح قیمتی در زمان‌هایی که سقف یا کف قیمتی شکسته می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرند. گاهی اوقات پیش می‌آید که یک دارایی در روند صعودی یا نزولی به ترتیب سقف یا کف قیمتی قبلی خود را می‌شکند. در روند صعودی، نقطه سقف و کف قبلی را به هم وصل می‌کنیم. به این ترتیب می‌توانیم سطوح قیمتی برگشتی را به کمک درصد‌های فیبوناچی تعیین کنید. در روند نزولی نیز دقیقاً عکس حالت صعودی عمل می‌کنیم.

3. فیبوناچی پروجکشن Fibonacci Projection (PRO)

در فیبوناچی اکسپنشن یا همان پروجکشن علاوه بر یک سقف و کف قیمتی از یک نقطه اصلاحی دیگر در روند صعودی یا نزولی باید استفاده شود. یک روند صعودی را در نظر بگیرید. ابتدا کف قیمت در یک بازه زمانی مشخص را به عنوان نقطه یک در نظر می‌گیریم. سپس سقف بعدی را به عنوان نقطه دو فرض می‌کنیم. در روند اصلاحی مجدداً یک کف قیمتی تشکیل می‌شود که قطعاً از نقطه 1 بالاتر است. آن را به عنوان نقطه 3 در نظر می‌گیریم. سپس سطوح فیبوناچی بر مبنای رابطه بین نقاط یک، دو و سه ترسیم می‌شود که به این ترتیب خطوط مقاومت را در آیند تشکیل می‌دهند. در روند نزولی نیز دقیقاً عکس آنچه گفته شد باید در دستور کار قرار بگیرد.

4. فیبوناچی کمان‌ها Fibonacci arcs

در ادامه بحث از فیبوناچی چیست، نوبت به فیبوناچی کمان‌ها می‌رسد. نکته مهم در خصوص این ابزار آن است که علاوه بر پیش‌بینی سطوح حمایتی یا مقاومتی، زمان معاملاتی نیز به دلیل کمان‌هایی که در نمودار ترسیم می‌شود نیز به نوعی مشخص می‌شود. در واقع این ابزار نه‌تنها سطوح حمایتی و مقاومتی را معرفی می‌کند، بلکه از نظر زمانی نیز به ما نشان می‌دهد که احتمالاً در چه بازه‌ای از زمان این حمایت‌های و مقاومت‌ها توسط نمودار قیمت لمس می‌شوند.

برای این منظور نیز ابتدا باید دو نقطه را به عنوان کف و سقف نمودار در یک بازه زمانی معین تعریف کرد. سپس سه کمان که نشان‌دهنده سطوح 38.2 درصد، 50 درصد و 61.8 درصد است بین این سقف و کف قیمتی ترسیم می‌شود که به کمک آن‌ها می‌توان نقاط اصلاحی را در نمودار سهام شناسایی کرد.

5. فیبوناچی بادبزن Fan

این دسته از ابزارهای فیبوناچی معمولاً در روند‌های صعودی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این صورت که تحلیلگر، دو نقطه کف و سقف را در یک بازه زمانی روی نمودار به عنوان خطر روند اصلی به یکدیگر متصل می‌کند. در ادامه سه خط روند دیگر با شیب‌های کمتر بر مبنای درصدهای فیبوناچی در زیر روند اصلی روی نمودار ترسیم می‌شود که به کمک آن‌ها می‌توان خطوط حمایتی سهم را در ادامه روند صعودی پیش روی آن شناسایی کرد.

یک نکته مهم

همان‌طور که در معرفی ابزارهای فیبوناچی در بالا مشاهده کردید، برای استفاده از هرکدام لازم است تا ابتدا دو نقطه به عنوان سقف و کف قیمتی در یک بازه زمانی در نظر گرفته شود. تعیین دقیق این نقاط یک کار کاملاً تجربی است که بر مبنای تحلیل نمودارهای مختلف و آموزش می‌توان به مهارت در این زمینه دست پیدا کرد.

برای یادگیری عمیق این مسئله ما در کلینیک سرمایه دو دوره آموزش تحلیل تکنیکال مقدماتی و دوره آموزش تحلیل تکنیکال پیشرفته را آماده کرده‌ایم که به کمک آن می‌توانید هر آن چیزی که برای تبدیل شدن به یک تحلیلگر تکنیکال موفق نیاز دارید را فرابگیرید. آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال در این دوره‌های کلینیک سرمایه بر مبنای مثال‌های فراوان به دانشجویان دوره آموزش داده می‌شود.

سؤالات متداول

1. دنباله فیبوناچی چیست؟

یک دنباله ریاضی متشکل از اعداد است که دو عدد ابتدایی آن 0 و 1 است. پس از آن اعداد از جمع دو عدد قبلی به دست می‌آیند.

2. برای تحلیل تکنیکال کاربرد فیبوناچی چیست؟

به کمک فیبوناچی می‌توان سطوح حمایتی یا مقاومت یک سهم را در روند‌های نزولی یا صعودی پیش‌بینی کرد.

3. بزرگ‌ترین نقطه ضعف استفاده از دنباله فیبوناچی چیست؟

استفاده از ابزار دنباله فیبوناچی برای تحلیلگری کار نسبتاً تخصصی است که برای استخراج اطلاعات از آن علاوه بر دانش کافی باید زمان زیادی نیز صرف کرد. به همین دلیل بسیاری از معامله‌گران مبتدی توانایی استفاده از این ابزار را برای معاملات خود ندارند. نکته بعدی این است که ابزار فیبوناچی به هیچ عنوان نباید به تنهایی مبنای تصمیم‌گیری برای خرید و فروش سهام قرار بگیرد و باید سایر ابزارهای تحلیل تکنیکال در کنار آن ارزیابی شود.

کلام پایانی

در این مقاله بررسی کردیم که دنباله فیبوناچی چیست و چه کاربردی در تحلیل تکنیکال دارد. آموزش فیبوناچی در تحلیل تکنیکال نیاز به تمرین زیاد دارد. همچنین باید توجه داشته باشید که ابزارهای فیبوناچی در کنار سایر ابزارهای موجود در تحلیل تکنیکال معنا پیدا می‌کند و نباید به تنهایی مبنای تصمیم‌گیری برای خرید و فروش دارایی‌ها قرار بگیرد.

ابزارهای فیبوناچی و کاربرد آن‌ها

ابزارهای فیبوناچی یکی از راه‌های شناسایی نقاط حمایت و مقاومت سهم هستند.

در بخش قبلی با مهم‌ترین نسبت‌های فیبوناچی آشنا شدیم و در این بخش با کاربرد آنها آشنا می‌شویم.

انواع ابزارهای فیبوناچی

۱/ فیبوناچی اصلاحی (Fibonacci Retracement) (Ret)

با استفاده از این ابزار می‌توان هدف‌های احتمالی برای پایان یک موج اصلاحی را بدست آورد.

فیبوناچی اصلاحی برای مشخص کردن پایان اصلاح در امواج ۲ و ۴ الیوت بیش‌ترین کاربرد را دارد.

برای درک بهتر این موضوع، فیبوناچی اصلاحی را در روند صعودی و نزولی با مثال توضیح می‌دهیم.

فیبوناچی اصلاحی در روند صعودی

فیبوناچی اصلاحی در روند صعودی

سهام فولاد را در نظر بگیرید.

در روند صعودی کف موج قبلی را به سقف آن و در روند نزولی سقف موج قبلی را به کف متصل می‌کنیم.

در ابتدا سهم یک روند صعودی داشته است، با اتمام موج جنبشی سهم وارد اصلاح شده است و تا حمایت سطح ۰/۵ فیبوناچی پایین آمده است. (نقطه ۱)

این سطح توانسته به عنوان حمایت عمل کند و سهم را به صورت مقطعی بالا ببرد.

سپس با رسیدن به سطح ۰/۳۸۲ فیبوناچی به آن واکنش نشان داده و نتوانسته به صعود خود ادامه دهد. (نقطه ۲)

سطح ۰/۵ فیبوناچی مجددا باعث صعود مقطعی سهم شده است. (نقطه ۳)

بعد از برگشت از نقطه ۳ و با نزدیک شدن به سطح ۰/۲۳۶ قدرت فروشندگان افزایش یافته و مانع از رشد بیشتر سهم شده است. (نقطه ۴)

در واقع این سطح به وضوح به عنوان سطح مقاومتی عمل کرده و باعث ریزش سنگین سهم شده است.

به این نکته توجه کنید که کندل حتما نباید با سطوح فیبوناچی برخورد کند.

این نکته در نقطه ۵ به خوبی قابل مشاهده است که کندل با نزدیک شدن به سطح ۰/۷۸۶ فیبوناچی توان خود را برای ادامه اصلاح از دست داده است. (نقطه ۵)

نکته

در بورس تهران به این صورت جا افتاده است که اصلاح صرفا به افت قیمت سهم گفته می‌شود.

در صورتی که در علم تکنیکال هر زمانی که سهم بتواند بخشی از موج قبلی را جبران کند، به آن اصلاح گفته می‌شود.

پس هنگامی که در روند نزولی قرار داشته باشیم و سهم بخشی از موج نزولی اصلی را بالا بیاید، به این حالت هم موج اصلاحی گفته می‌شود و می‌توانیم از ابزار فیبوناچی اصلاحی استفاده کنیم.

فیبوناچی اصلاحی در روند نزولی

فیبوناچی اصلاحی در روند نزولی

سهام وپارس را در نظر بگیرید.

سهم یک روند نزولی دارد و هنگامی که بخشی از روند نزولی قبل را جبران می‌کند، با رسیدن به سطح ۰/۵ فیبوناچی توان خود را برای بالا رفتن بیشتر از دست داده و روند نزولی خود را ادامه می‌دهد. (نقطه ۱)

۲/ فیبوناچی بازگشتی خارجی (Fibonacci Extension) (Ext)

یکی دیگر از ابزارهای فیبوناچی، فیبوناچی خارجی می‌باشد.

تفاوت این ابزار با فیبوناچی اصلاحی در این است که به جای آن که بازگشت تا بخشی از موج قبلی ادامه بیابد تا کل موج قبلی و حتی بیشتر از آن نیز ادامه میابد.

برای تشخیص پایان حرکت این موج از فیبوناچی خارجی استفاده می‌شود.

در شکل زیر نحوه استفاده از فیبوناچی سطوح اصلاحی فیبوناچی سطوح اصلاحی فیبوناچی خارجی نشان داده شده است.

در تصویر بالا نمودار کحافظ را مشاهده میکنید.

روند قبلی نزولی است و برای رسم فیبوناچی بازگشتی خارجی از نقطه A به B متصل میکنیم.

همانطور که مشاهده میکنید سهم به سطح ۱٫۶۱۸ واکنش نشان داده است.

در روند نزولی بالا در موج AB از دره موج (َA) به قله موج (B) وصل می‌کنیم.

واکنش‌ها به سطوح فیبوناچی ۱/۶۱۸ و ۲/۶۱۸ به وضوح قابل مشاهده است.

در روند صعودی بالا در موج AB از قله موج (َA) به دره موج (B) وصل می‌کنیم.

در این مثال با توجه به این که روند صعودی است، سطوح فیبوناچی اکستنشن نقش مقاومتی دارد.

همانطور که مشاهده می‌کنید سهم نتوانسته از سطح ۲/۶۱۸ بالاتر رود و وارد اصلاح شده است.

۳/ فیبوناچی پروجکشن یا بازتاب دهنده (Fibonacci Projection)

فیبوناچی پروجکشن یکی از ابزارهای فیبوناچی است که برای پیدا کردن اهداف قیمتی در موج‌های جنبشی بکار می‌رود.

فرق فیبوناچی پروجکشن با ابزارهای دیگر فیبوناچی در این است که از ۳ نقطه برای رسم آن استفاده می‌کنیم.

این ابزار در نرم‌افزارهایی مانند متاتریدر و ارشن به اشتباه فیبوناچی اکسپنشن نامیده شده‌اند.

فیبوناچی پروجکشن

نحوه رسم فیبوناچی پروجکشن را با یک مثال توضیح می‌دهیم.

برای مثال در تصویر بالا از ۳ پیوت ماژور استفاده کرده‌ایم.

نقطه اول را روی A ، نقطه دوم را روی B و نقطه سوم را روی C قرار می‌دهیم، سطوح فیبوناچی پروجکشن رسم خواهند شد.

۴/ فیبوناچی انبساطی (Fibonacci Expansion)

یکی از ابزارهای فیبوناچی است که تنها تفاوت آن با پروجکشن استفاده از دو نقطه به جای سه نقطه است.

در اکثر نرم‌افزارهای تحلیل تکنیکال مانند متاتریدر، ارشن، رهاورد و … ابزار خاصی برای فیبو اکسپنشن وجود ندارد اما می‌توان با استفاده از ابزار فیبوناچی اصلاحی سطوح فیبوناچی اکسپنشن را بدست آورد.

برای این کار در نرم‌افزار متاتریدر باید سطوح سطوح اصلاحی فیبوناچی مختلف فیبوناچی اکسپنشن را به صورت دستی به ابزار فیبوناچی اصلاحی اضافه کنیم.

سطوح مهم فیبوناچی اکسپنشن که بیشترین کاربرد را در بورس تهران و بازارهای جهانی دارند عبارتند از ۱/۲۷۲، ۱/۶۱۸ و ۲/۶۱۸.

برای مثال برای اضافه کردن سطح ۱/۲۷۲ فیبوناچی اکسپنشن باید عدد ۱/۲۷۲ را در بخش Level و عدد ۱۲۷/۲ را در بخش توصیف (Description) به ابزار فیبوناچی اصلاحی اضافه کنیم.

در تصویر بالا نمودار سهم وبصادر را مشاهده میکنید.

برای رسم فیبوناچی انبساطی از نقطه B به A وصل میکنیم، سطوح فیبوناچی اکسپنشن مطابق شکل رسم میشوند.

همانطور که مشاهده میکنید در تاریخ ۲۰ آبان با برخورد به سطح ۱/۲۷۲ سهم توانسته از سطح مورد نظر برگشت موقتی بزند و تا سطح ۰/۶۱۸ بالا بیاید.

با واکنش به این محدوده در تاریخ ۱۹ آذر روند نزولی ادامه یافته و فعلا در روند نزولی هستیم.

محدوده ۲۰۰ تومان که سطح ۱/۶۱۸ (مستطیل سوم) فیبوناچی اکسپنشن است میتواند مهم‌ترین محدوده حمایتی برای بازگشت سهم باشد.

برای رسم فیبوناچی انبساطی در نمودار سهم کسرام از نقطه B به A متصل میکنیم.

همانطور که مشاهده میکنید در تاریخ ۲۰ خرداد سهم به سطح ۱/۲۷۲ واکنش نشان داده و وارد اصلاح شده است.

هم چنین در تاریخ ۲۲ دی سهم به سطح ۱/۶۱۸ واکنش نشان داده و وارد اصلاح شده است.

پس این ابزار به خوبی توانسته محدوده هدف را برای این سهم بدست آورد.

هم‌پوشانی سطوح فیبوناچی

برای آن که بتوانیم محدوده معتبرتری برای پایان یک روند یا اصلاح پیدا کنیم، میتوان از تلفیق کردن ابزارهای فیبوناچی با یکدیگر استفاده کرد.

گاهی اوقات در یک نمودار از چند ابزار فیبوناچی مختلف می‌توان استفاده کرد، در این شرایط با اطمینان بیشتری می‌توان محدوده‌ای را بدست آورد که محل تغییر جهت روند سهم باشد.

در نمودار بالا از دو ابزار فیبوناچی اکسپنشن و پروجکشن جهت تشخیص محدوده احتمالی برگشت سهم استفاده شده است.

برای رسم فیبوناچی پروجکشن نقطه A به B و B به C و برای رسم فیبوناچی اکسپنشن نقطه B به A متصل شده است.

همانطور که مشاهده می‌کنید سطوح ۱/۶۱۸ این دو ابزار در نزدیکی هم قرار گرفته‌اند و محدوده بسیار مهمی برای جهت تغییر قیمت تشکیل داده‌اند.

در نمودار بالا از ابزارهای فیبوناچی اکستنشن و پروجکشن و اکسپنشن جهت تشخیص محدوده احتمالی برگشت سهم استفاده شده است.

فیبوناتچی اکستنشن روی موج B تا C

فیبوناچی پروجکشن روی موج AB و سپس تصویر آن روی نقطه C

فیبوناچی اکسپنشن روی موج DE

سطوح ۱/۲۷۲ اکستنشن و ۰/۶۱۸ پروجکشن و ۱/۲۷۲ اکسپنشن در نزدیکی هم قرار گرفته‌اند و سطح معتبری جهت برگشت احتمالی سهم تشکیل داده‌اند.

هم‌پوشانی ابزارهای فیبوناچی

در نمودار بالا با استفاده از ابزارهای فیبوناچی اصلاحی و پروجکشن محدوده احتمالی پایان اصلاح سهم بدست آمده است.

ابزارهای که در این نمودار استفاده شده است عبارتند از:

فیبوناچی اصلاحی بر روی موج AB

فیبوناچی پروجکشن روی موج CD و تصویر آن روی نقطه E

سطوح ۰/۶۱۸ اصلاحی و ۱ پروجکشن از مهم‌ترین سطوح فیبوناچی هستند که در نزدیکی همدیگر قرار گرفته‌اند.