قرارداد مضاربه چیست

حمید فرخ‌نژاد 2022-08-14

0 758 2 دقایق

عقد مضاربه فقط مختص به كارگیرى سرمایه در تجارت از طریق خرید و فروش است، و استفاده از آن به عنوان مضاربه در زمینه‏هاى تولید و توزیع و خدمات و مانند آن، صحیح نیست.

مضاربه در قانون مدنی

ماده۵۴۶- مضاربه عقدی است که بموجب آن احد متعاملین سرمایه می دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند صاحب سرمایه مالک و عامل مضارب نامیده میشود.
ماده۵۴۷- سرمایه باید وجه نقد باشد.
ماده۵۴۸- حصه هر یک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد.
ماده۵۴۹- حصه های مزبوره در ماده فوق باید در عقد مضاربه معین شود مگر اینکه در عرف منجزا” معلوم بوده و سکوت در عقد منصرف بان گردد.
ماده۵۵۰- مضاربه عقدی است جایز.
ماده۵۵۱- عقد مضاربه بیکی از علل ذیل منفسخ میشود:
۱ – درصورت موت یا جنون یا سفه احد طرفین .
۲ – در صورت مفلس شدن مالک .
۳ – در صورت تلف شدن تمام سرمایه و ربح .
۴ – در صورت عدم امکان تجارتی که منظور طرفین بوده.
ماده۵۵۲- هرگاه در مضاربه برای تجارت مدت معین شده باشد تعیین مدت موجب لزوم عقد نمیشود لیکن پس از انقضاء مدت مضارب نمیتواند معامله بکند مگر با اجازه جدید مالک .
ماده۵۵۳- در صورتیکه مضاربه مطلق باشد یعنی تجارت خاصی شرط نشده باشد عامل میتواند هر قسم تجارتی را که صلاح بداند بنماید ولی در طرز تجارت باید متعارف را رعایت کند.
ماده۵۵۴- مضارب نمیتواند نسبت بهمان سرمایه با دیگری مضاربه کند یا آن را بغیر واگذار نماید مگر با اجازه مالک .
ماده۵۵۵- مضارب باید اعمالی را که برای نوع تجارت متعارف و معمول بلد و زمان است بجا آورد ولی اگر اعمالی را که بر طبق عرف بایستی به اجیر رجوع کند خود شخصا انجام دهد مستحق اجرت آن نخواهد بود.
ماده۵۵۶- مضارب در حکم امین است و ضامن مال مضاربه نمی شود مگر در صورت تفریط یا تعدی .
ماده۵۵۷- اگر کسی مالی برای تجارت بدهد و قرار گذارد که تمام منافع مال مالک باشد در اینصورت معامله مضاربه محسوب نمیشود و عامل مستحق اجرت المثل خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که عامل عمل قرارداد مضاربه چیست را تبرعا” انجام داده است .
ماده۵۵۸- اگر شرط شود که مضارب ضامن سرمایه خواهد بود و یا خسارات حاصله از تجارت متوجه مالک نخواهد شد عقد باطل است مگر اینکه بطور لزوم شرط شده باشد که مضارب از مال خود بمقدار خسارت یا تلف مجانا بمالک تملیک کند.
ماده۵۵۹- در حساب جاری یا حساب به مدت ممکن است با رعایت شرط قسمت اخیر ماده قبل احکام مضاربه جاری و حق المضاربه بان تعلق بگیرد.
ماده۵۶۰- بغیر از آنکه فوقا” مذکور شد مضاربه تابع شرایط و مقرراتی است که بموجب عقد بین طرفین مقرر است .

پیام بگذارید لغو پاسخ

امیرپویا رشیدی
وکیل پایه یک دادگستری

مضاربه از دیدگاه حسابداری اسلامی

از قراردادهایی که دین اسلام آن را مجاز می داند و سودی که از آن حاصل می شود را کاملا حلال می داند قراردادی است به نام قرارداد مضاربه. به بیان بازاری، پول از یکی و کار از دیگری و تعهد هر دو طرف بر این قرار است تا سود حاصله را بر اساس نسبتی که با هم قرار گذشته اند بین خود تقسیم کنند.

از منظر سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، سرمایه مضاربه (نقد یا غیر نقد) در زمان پرداخت به مضارب شناسایی میشود.

در صورت وجود توافق برای پرداخت اقساطی سرمایه، هر قسط در زمان پرداخت شناسایی میشود. بانک اسلامی سرمایه نقدی مضاربه را به مبلغ پرداخت شده یا مبلغی که در اختیار مضارب قرار گرفته است، اندازه گیری میکند.

سرمایه غیرنقدی مضاربه فراهم شده از سوی بانک (مانند کالا یا داراییهای غیر پولی) باید به ارزش متعارف دارایی (ارزش مورد توافق بین بانک و مشتری) اندازه گیری شود.

در صورت وجود تفاوت بین ارزش دفتری و ارزش متعارف داراییها، مابه التفاوت در صورت سود و زیان بانک شناسایی می گردد.

حسابداری مضاربه:

براساس استاندارد حسابداری مالی شماره 3 ،ثبتهای لازم برای حسابداری مضاربه به این شرح است:

تأمین مالی مضاربه قرارداد مضاربه چیست xx
وجه نقد Xx
ثبت تأمین مالی از طریق مضاربه برای مضارب
وجه نقد xx
تأمین مالی مضاربه Xx
ثبت بازپرداخت سرمایه از سوی مضارب
وجه نقد xx
سود و زیان Xx
ثبت دریافت سود از مضارب
سود و زیان xx
تأمین مالی مضاربه xx
ثبت زیان مضاربه به حساب مالک

مضاربه

توجه داشته باشید که هزینه های تحمل شده از سوی طرفین قرارداد مضاربه (مانند هزینه های مطالعات امکان سنجی) به استثنای مواردی که مورد توافق طرفین قرار گرفته باشد، به حساب سرمایه مضاربه لحاظ نمی شود.

هرگونه بازپرداخت صورت گرفته به بانک باید از سرمایه مضاربه کسر شود. اگر بخشی از سرمایه مضاربه به علت آسیب دیدگی و بدون قصور یا سوء عملکرد مضارب پیش از آغاز قرارداد از بین برود، زیان وارده باید از سرمایه مضاربه کسر گردد و به عنوان زیان بانک در نظر گرفته شود؛ اما در صورتی که زیان پس از آغاز کار رخ دهد، از سرمایه مضاربه کسر نمی شود.

اگر سرمایه مضاربه بدون قصور مضارب به طور کامل از بین برود، مضاربه خاتمه مییابد و زیان وارده به عنوان زیان بانک در نظر گرفته میشود. در صورتی که مضاربه خاتمه یافته و یا تسویه شده باشد و سرمایه مضاربه (به همراه سود یا زیان حاصله) باز پرداخت نشده باشد، سرمایه مضاربه (به همراه سود یا زیان حاصله) به عنوان مطالبات ناشی از مضاربه شناسایی می شود.

سود یا زیان مربوط به سهم بانک در مضاربهای که در یک دوره مالی آغاز و خاتمه یافته است، باید در تاریخ تسویه شناسایی گردد.قرارداد مضاربه چیست

اگر مضارب پس از خاتمه یا تسویه مضاربه، سهم سود بانکی را نپرداخته باشد، سهم سود بانکی به عنوان مطالبات ناشی از مضاربه ثبت می شود.

زیان ناشی از تسویه، در تاریخ تسویه و با کاهش سرمایه مضاربه شناسایی میشود. زیان ناشی از قصور مضارب متوجه وی است. این نوع زیان به عنوان مطالبات از مضارب ثبت می شود.

برگرفته از کتاب: حسابداری ابزارها و عقود اسلامی
مولفین: دکتر ساسان مهرانی، دکتر غلامرضا کرمی، دکتر علیرضا رام روز
انتشارات سمت

اگر این مطلب برای قرارداد مضاربه چیست شما رضایت بخش بوده است، مطالعه مقاله مفروضات در حسابداری را به شما پیشنهاد می کنیم.

حقوقی و اجتماعی مهراد

قرارداد مضاربه ، یکی از انواع عقود معین در قانون مدنی است که شرایط و ویژگی های آن توسط قانونگذار معین شده است. در این عقد، یکی از طرفین به تامین سرمایه و دیگری به تجارت با سرمایه مشغول می شود. مضاربه ویژگی های خاصی همچون نقد بودن سرمایه، جایز بودن، لزوم تعیین سهم طرفین از سود و . دارد.حتما در بین تسهیلات و عقود بانکی ، نام مضاربه را شنیده اید . مضاربه یکی از قراردادهایی است که هم در اسلام پذیرفته و سود آن جایز شمرده شده و هم در قانون مدنی ، فصلی به آن اختصاص داده است.مضاربه یکی انواع عقود معین است و شرایط و ویژگی های آن در قانون ذکر شده و عدم قرارداد مضاربه چیست رعایت شرایط مقرر در قانون، عنوان مضاربه را از آن می گیرد.قانون مدنی مواد 546 تا 560 خود را در فصلی تحت عنوان مضاربه ، به بیان تعریف این عقد، ویژگی ها و مسایل مربوط به آن اختصاص داده است.بر اساس ماده 546 قانون مدنی « مضاربه عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می دهد، با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک ‌باشند.
صاحب سرمایه مالک و عامل ، مضارب نامیده می شود.» بنابراین، این ماده در تعریف مضاربه اینگونه بیان می کند که عقد مضاربه عقدی است که در آن یکی از طرفین سرمایه ای را در اختیار دیگری می گذارد و قید می کند که طرف دیگر با آن تجارت کند و سود را با یکدیگر شریک شوند. در حقیقت عامل، که مضارب نامیده می شود، سهم سرمایه خود را با کار خود می پردازد.اگر تجارت خاصی بین طرفین عقد مضاربه شرط نشده باشد، عامل می تواند هر نوع تجارتی که خواست انجام دهد. این موضوع به این شکل در ماده 553 قانون مدنی بیان شده است «در صورتی که مضاربه مطلق باشد یعنی تجارت خاصی شرط نشده باشد، عامل می تواند هر قسم تجارتی را که صلاح بداند، انجام دهد، ولی ‌در طرز تجارت باید متعارف را رعایت کند.»

ویژگی ها و شرایط مضاربه
مضاربه همانند دیگر عقود معین ویژگی هایی دارد که قانون گذار آنها را بیان کرده است. مهمترین این ویژگی ها عبارت از نقد بودن، جایز بودن و لزوم تعیین سهم مالک و مضارب است.

نقد بودن
نکته مهم در عقد مضاربه این است که سرمایه باید وجه نقد باشد. این موضوع در ماده 547 قانون مدنی صراحتاً بیان شده است.مثلاً اگر کسی وسیله کار در اختیار کسی بگذارد تا با آن کار کند و سود را شریک شوند ، عقد مضاربه محقق نشده است.بر اساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور ، پول های خارجی نیز وجه نقد محسوب می شوند.ممکن است در حالتی مالک سرمایه ، طلبی از طرف دیگر داشته باشد و بگوید به جای اینکه بدهی خود را پرداخت کنی ، با آن پول تجارت کن و سود را شریک شو. لازم به ذکر است که این کار، یعنی قرار دادن دین بر ذمه به جای سرمایه، ممکن نیست.

جایز بودن
مضاربه عقدی جایز است که ماده 550 قانون مدنی، این موضوع را بیان کرده است. البته برخی معتقدند می توان به وسیله شرط ضمن عقدی ، حق بر هم زدن عقد را از دو طرف گرفت.

لزوم تعیین سهم مالک و مضارب
سهم مالک و مضارب باید از سود تجارت مشخص باشد. این مشخص بودن به این معناست که باید به صورت درصد یا کسری از کل سود بیان شود. مثلا گفته شود که 60 درصد سود به مالک تعلق دارد یا ربع سود سهم مضارب است.این موضوع در ماده 548 قانون مدنی اینطور بیان شده است « حصه هر یک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل، از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد.» بر اساس این ماده، اگر در قرارداد مضاربه بیان شود که تمام سود برای مالک است، آن عقد مضاربه نیست. این موضوع در جایی که سود یکی از آنها ثابت باشد، هم صادق است . مثلاً بگویند 50 میلیون تومان سود برای مضارب و مابقی برای مالک باشد.البته اگر عرف سکوت را طور دیگری تعبیر کرد، ایرادی ندارد؛ مثلاً در جایی که سهم طرفین تعیین نشود، در عرف آن را به طور مساوی تقسیم کنند.ماده 557 راه حل این اتفاق را شرح داده است « اگر کسی مالی برای تجارت بدهد و قرار بگذارد که تمام منافع مال مالک باشد ، در این صورت معامله مضاربه محسوب نمی شود و عامل ‌مستحق اجرت‌ المثل خواهد بود؛ مگر اینکه معلوم شود که عامل عمل را تبرعاً انجام داده است.»قانون مدنی راه حل این موضوع را در مضاربه نبودن عقد و پرداخت اجرت المثل به عامل دانسته است. اما اگر مشخص شد عامل به صورت رایگان کار خود را انجام داده است، اجرت المثل تعلق نمی گیرد.

زوال مضاربه
بر اساس ماده 551 قانون مدنی ، عقد مضاربه به یکی از علل ذیل منفسخ می شود :
در صورت موت یا جنون یا سفه احد طرفین : البته اگر وصیت به مضاربه شده باشد، مرگ موجب انفساخ نمی شود.
در صورت مفلس شدن مالک : در حقیقت مفلس شدن همان ورشکستگی در حقوق امروز است.
در این حالت، عامل یا همان مضارب جزء طلبکاران به حساب نمی آید و نسبت به سود مال مضاربه، شریک محسوب می شود. یعنی در صورت ورشکستگی مالک، مضارب مراحل طلبکاران برای رسیدن به سود خود را طی نمی کند و چون حق عینی دارد، سود خود را خارج از صف دریافت می کند.
در صورت تلف شدن تمام سرمایه و ربح ، عقد مضاربه منفسخ می شود. (ربح همان سود است.)
در صورت عدم امکان تجارتی که منظور طرفین بوده است : مثلاً تجارت مورد نظر آنها زنبورداری بوده اما ممکن است شرایطی پیش بیاید که زنبورداری ممکن نباشد که در این صورت مضاربه منفسخ می قرارداد مضاربه چیست شود.

آشنایی با مضاربهافزودن دیدگاه

یکی از قراردهایی که اسلام آن را مجاز دانسته و سود حاصل از آن را کاملا حلال می داند قراردای است به نام «مضاربه». به تعبیر بازاری، پول از یکی و کار ازدیگری و نیز هر دو طرف متعهد می شوند تا سود حاصله را بر اساس نسبتی که با هم قرار گذشته اند بین خود تقسیم کنند. نکته مهم در مضاربه آن است که این عقد شرعی با کمی بی دقتی، آلوده به حرام شده و سر از ربا در می آورد.

آشنایی با احکام مضاربه

مضاربه قراردادی است که میان عامل و صاحب مال بسته شده و به این صورت است که عامل با سرمایه صاحب مال به داد و ستد پرداخته و در برابر آن به نسبت درصدی در سود با وی شریک می‌شود که البته اگر سودی بدست آید آن را با دارنده مال برپایه قرارداد تقسیم می‌کند. اما آن سرمایه گذاری منجر به زیان گردد تنها دارنده مال است که خسارت را تحمل می‌کند و تنها ضرری قرارداد مضاربه چیست که متوجه کارپرداز می‌گردد، همان کوشش و اقدامات بی‌نتیجه‌است، البته ممکن است در قرارداد قبول ضرر بر عهده عامل باشد. شرط اساسی درستی مضاربه قبول خطر از جانب صاحب سرمایه و عدم ضمانت نسبت به سرمایه‌است. در غیر این صورت سرمایه به عنوان قرض است و پس از انعقاد مضاربه، عامل نمی‌تواند سرمایه را با سودی کمتر به شخص دیگری واگذارد.

از نظر آیت اله سیستانی مضاربه 5 شرط دارد:
۱ ـ ایجاب و قبول. و در انشا آنها هر لفظ، یا فعلی که بر این مضمون دلالت کند کافی است.
۲ ـ بلوغ شرعی، و عقل، و رشد و اختیار در هر دو طرف قرارداد، و در مالک بخصوص شرط است که از طرف حاکم شرع به دلیل افلاس محجورعلیه نباشد، ولی در عامل این شرط نیست، مگر در صورتی که قرارداد مقتضی تصرف او در اموال مورد حجر خودش نیز باشد.
۳ ـ سهم هرکدام آنها از سود باید با کسر معین باشد، که ثلث است یا نصف است یا هر کسری دیگر. و می‌شود از این شرط مستغنی شد در صورتی که سهم هرکدام در عرف بازار معین باشد، به‌طوری که عرفا نیازی به ذکر این شرط احساس نشود. و تعیین سهم هرکدام با ذکر مبلغی از مال مانند صد هزار تومان مثلاً، کافی نیست. ولی می‌تواند یکی از آنها پس از ظهور سود، سهم خود را با مبلغی از مال مصالحه نماید.
۴ ـ سود باید فقط برای مالک و عامل باشد، و اگر شرط شود که مقداری از سود به دیگری داده شود مضاربه باطل است، مگر اینکه در مقابل کاری مربوط به تجارت یاد شده باشد.
۵ ـ عامل باید قادر بر تجارت باشد در صورتی که مباشرت او در عمل تجارت به صورت قید در قرارداد ذکر شده باشد، مثلاً گفته باشد «این پول را به تو میدهم که شخصاً با آن مباشرت به تجارت کنی» و در صورت عجز با این فرض، قرارداد باطل است. و اگر مباشرت به صورت شرط در متن قرارداد ذکر شود، مثلاً گفته شود «این پول را به تو میدهم که با آن تجارت کنی به شرط اینکه خودت مباشرت نمایی» در این فرض، اگر عامل عاجز باشد معامله باطل نیست، ولی مالک در صورت تخلف از مباشرت خیار فسخ دارد.
و اما اگر نه قید شود و نه شرط، ولی عامل عاجز باشد از تجارت حتّی با واداشتن دیگری، قرارداد باطل است. و اگر از ابتدا قادر باشد و سپس عاجز شود، از وقتی که عاجز شده است، قرارداد باطل می‌شود.

عقد مضاربه فقط مختص به كارگیرى قرارداد مضاربه چیست سرمایه در تجارت از طریق خرید و فروش است، و استفاده از آن به عنوان مضاربه در زمینه‏هاى تولید و توزیع و خدمات و مانند آن، صحیح قرارداد مضاربه چیست نیست.

تفاوت مضاربه با قرض

در قرض، سود فقط متعلق به کسی است که با سرمایه کار کرده،‌ اما در مضاربه سود به هر دو طرف می‌رسد. مضاربه عقدی دو طرفی است و در هر زمان که عامل یا مالک بخواهد، می‌تواند آن را فسخ کنند. تا زمانی که مضاربه ادامه دارد اگر خسارتی به اصل سرمایه وارد شود باید از سود آن جبران شود.

ضرورت معامله مضاربه‌‌ای

علامه حلی درباره ضرورت معامله مضاربه‌ای می‌گوید نیاز،‌ جامعه را به این معامله وادار می‌کند، زیرا سرمایه فقط با گردش زیاد می‌شود و این گونه نیست که هر کسی که ثروتی داشته باشد قدرت تجارت هم داشته باشد یا هر کسی که استعداد تجارت دارد ثروت هم داشته باشد